یکی از سؤالات متداول بیماران در مراجعه به دندانپزشکان این است که آیا دندانهای عقل باید حتماً خارج شوند یا نه؟ و در صورتیکه پاسخ این سؤال مثبت است بهترین زمان خارج سازی این دندانها چه موقع می باشد؟
در پاسخ به این سؤال ابتدا باید تعریفی از دندانهای نهفته ارائه نمود، بطور کلی دندان نهفته به دندانی گفته می شود که در داخل فک قرار داشته و امکان رویش کامل به داخل قوس های دندانی را پیدا نگرده البته بایستی فاکتوز زمان را نیز در این مسئله در نظر گرفت بعنوان نمونه یک دندان عقل در یک نوجوان ۱۵ ساله مراحل تشکیل  تکوین نهایی خود را طی می کند و هنوز بداخل دهان رویش پیدا نکرده است ولی نمی توان در این حال آنرا نهفته دانست بلکه یک دندان رویش نایافته است در صورتیکه همین دندان در سن ۲۰ سالگی کماکان قادر به رویش به داخل دهان نبوده و در موقعیت نامناسب در داخل فک قرار گرفته باشد دندان نهفته نامیده می شود. آنچه امروزه ثابت شده است اینکه باقی ماندن دندانها بصورت نهفته می تواند یک سری عوارض و مشکلاتی را بالقوه برای بیمار ایجاد کند و بدین لحاظ امروز، توصیه می شود که حتی الامکان دندانها ی نهفته در صورتیکه شانس رویش به داخل دهان نداشته باشند با جراحی خارج شوند.

مسئله مهم این است که بررسی های صورت گرفته نشان داده که در عصر کنونی برخی از مردم فاقد یک یا تعدادی از دندانهای عقل می باشند و بدین لحاظ اهمیت دارد که در هر بیمار در صورتیکه از زمان رویش دندان خاص گذشته باشد و دندان مزبور در داخل دهان دیده نشود باید حتماً به دندانپزشک مرجعه نمود و با بررسی کلینیکی و رادیوگرافیک و جود و یا عدم وجود دندان مزبور و موقعیت آنرا در داخل فک مشخص نمود. پس از این پروسه باید تصمیم گرفت که آیا دندان نهفته را می توان با کمک روشهای ارتودنسی به داخل قوسی فکی هدایت کرد یا خیر. در صورتیکه امکان این امر فراهم نباشد و یا بیمار تمایلی به انجام آن نداشته باشد بایستی اقدام به خارج نمودن دندانهای نهفته با روش جراحی نمود چرا که همانگونه که قبلاً اشاره شد باقی ماندن دندانها در این موقعیت می تواند برای سلامتی فرد بالقوه آسیب رسان و خطرناک باشد .

بخشی از عوارض باقی ماندن دندانهای نهفته و عقل در فک عبارتست از:

۱-التهاب، تورم و درد در ناحیه انتهای فکین که می تواند خفیف، متوسط و یا شدید باشد  ودر صورت تداوم می تواند منجر به عفونت در ناحیه شود. عفونت دندان عقل و بافت پیرامون آن بالقوه امکان گسترش به نواحی آناتومیک مجاور از جمله عضلات جونده و فضاهای اطراف حلق و گلو را داراست و از این جهت می تواند سبب عفونت های شدید و خطرناک شودکه در برخی مواقع بستری شدن بیمار در بیمارستان  اعمال جراحی تحت بیهوشی عمومی ضرورت پیدا می کند.

۲-فشار به دندان های مجاور و پوسیدگی و یا تحلیل ریشه آنها که می تواند سبب آسیب به دندانهای مجاور شده در برخی شرایط خارج سازی آنها را اجتناب ناپذیر می کند.

۳-ضایعات پاتولوِِژیک نظیر انواع کیست ها و یا در موارد نادرتر تومورهای با منشاء دندانی می تواند در محل دندانهای نهفته ایجاد شود.

۴-التهاب لثه در اطراف دندانهای نهفته می تواند عامل شروع کننده بیماریهای لثه در برخی افراد شود و امروزه مشخص شده که رابطه مستقیم و معناداری میان بیماریهای التهابی لثه و دهان و بیماریهای قلبی- عروقی وجود دارد، به این مفهوم که ژنژیویت و پریودنتیت می تواند سبب پیدایش و تشدید بیماری های عروق کرونری قلب شود.

۵- دردهای مزمن در ناحیه فک و صورت با انتشار به نواحی مفصل گیجگاهی، فکی، گوش و ناحیه گیجگاه می تواند ناشی از فشار دندانهای نفته داخل فکین باشد و اغلب توصیه می شد که در این بیماران در صورتیکه دندانهای نهفته وجود داشته باشند اقدام به خارج سازی آنها صورت گیرد.

۶-Crowding و بهم ریختن نظم دندانها بخصوص درناحیه قدام فک پایین بنا به اعتقاد بسیاری از محققین می تواند ناشی از فشار دندانهای عقل برای رویش باشد.

با توجه به آنچه در بالا ذکر شد امروزه توصیه می شود که در اغلب موارد در صورتیکه امکان نهفتگی این دندانها وجود داشته باشد و یا در صورت مواجهه با دندانهای نهفته اقدام به خارج سازی آنها شود البته باور عمومی در بسیاری از دندانپزشکان این است که دندانهای عقل حتی در صورت رویش کامل نیز بهتر است خارج شوند چرا که با توجه به تغییرات آنتروپومتریک ایجاد شده در اندازه فک انسان امروزی در عصر حاضر دندنهای عقل دیگر هیچگونه کارکرد و کارآیی ویژه ای نداشته بلکه بدلیل موقعیت خاص شان در فک مستعد پوسیدگی بوده و همچنین لثه اطراف آنها اغلب ملتهب می باشد و به همین علت خارج سازی همه دندانهای عقل می تواند منطقی باشد.

از طرف دیگر خارج سازی دندانهای عقل نیز یکسری عوارض و مشکلاتی را بهمراه دارد و در این میان تجارب نه چندان خوشایند برخی بیماران که اقدام به خارج سازی دندانهای عقل نموده اند اغلب سبب نگرانی و ترس بیماران از انجام این پروسه می شود.
آنچه ذکر آن در این مختصر ضرورت دارد این که به هر شکل قضاوت بالینی در مورد اینکه آیا دندان عقل خاصی باید خارج شود یا خیر و در صورتیکه باید خارج شود بهترین زمان برای انجام این عمل کی خواهد بود، بعهده دندانپزشک می باشد. در این میان متخصصین جراحی دهان و فک و صورت و ارتودنسی با توجه به احاطه ایی که به آناتومی فکین  دندانها و الگوی رویشی دندانها دارند می توانند قضاوت دقیق تر و صحیح تری را راجع به این امر ارائه دهند و توصیه می شودکه عموم مردم با مراجعه ادواری به دندانپزشک خانوادگی خود ضمن مراقبت های بهداشتی و انجام درمانهای ضروری دندانپزشکی در صورتیکه با عدم رویش یک دندان خاص مواجه شدند و یا مشخص گردید که بیمار یک یا چند دندان نهفته دارد با مشاور با دندانپزشک خود جهت درمان مناسب اقدام نماید.
اینکه دندان عقل و یا دندانهای نهفته توسط دندانپزشکان عمومی خارج شود و یا متخصصین جراحی دهان،فک و صورت به عوامل متعددی بستگی دارد که مهمترین آنها، تجربه و مهارت دندانپزشک و میزان سخت بودن عمل جراحی است.
آنچه در این میان قابل ذکر است این که برای خارج سازی دندانهای عقل رویش یافته و نهفته های ساده ضرورتی ندارد که حتماً به متخصصین مرجعه نمایدو دندانپزشک خانوادگی بیمار در صورت داشتن تجربه و مهارت لازم خود می تواند اقدام به خارج سازی آنها کند ولی در مورد نهفتگی های عمیق و پیچیده تر بدیهی است که جراحان فک و صورت با داشتن تجربه ومهارت بیشتر و دانش مواجعه با شرایط ویژه و همچنین تجهیزات تخصصی تر قاعدتاً می توانند این درمان را با کیفیت بهتر و مناسب تری عرضه کنند.
نهایتاً اینکه در مورد بهترین زمان برای خارج سازی دندانهای عقل بررسی ها و مقالات علمی نشان داده اندکه در حد فاصل ۱۷-۱۵ سالگی یعنی زمانیکه دندان عقل در حال شکل گیری و تکوین در داخل فک می باشد و هنوز شروع به رویش نکرده با توجه به فقدان التهاب و عفونت در لثه و پیرامون آن و از طرف دیگر کامل نشدند ریشه ها بهترین و ایده آل ترین زمان برای جراحی دندانهای عقل می باشد و عوارض معمول بعد از جراحی در این دوره زمانی حداقل خواهد بود.
با بالا رفتن سن کامل شدن ریشه دندانها و نزدیکی آنها به عصب آلوئولر تحتانی التهاب و عفونت اطراف تاج دندانها و کاهش الاستیسیته استخوان جراحی دندانهای نهفته سخت تر شده و بالقوه با عوارض بیشتری همراه خواهد بود.